logo

PAPUA NEW GUINEA - BUAI DIGITAL INFORMATION PROJECT
www.pngbuai.com

IDRC Pan Asia Networking logo sponsorship for PNGbuai.com

Tok Pisin Manual on Web Publishing

BY: Rhonda Eva

Tok Save

Long tanim tok long Tok Inglis igo long Tok Pisin long dispela liklik buk mi save olsem dispela tanim tok i bilong halivim yupela long kliam tingting bilong yupela long sampela mining bilong toktok.

Insait long dispela buk planti nupela toktok em yumi ino gat yet long Tok Pisin bai i kamap.

Mi bin traim long tanim dispela tok klostu long Tok Inglis long wanem insait long dispela komputa masin olgeta dispela toktok bai yu lukim long Tok Inglis tasol.

Igat tanim tok diksinari istap long baksait we bai i halivim long tok kila long mining bilong ol nupela wod na tu bai i givim dispela tok long Tok Inglis tu.

Dispela buk em Jayatunge i bin raitim long Tok Inlglis na i yusim insait long wanpela training woksap long UPNG

KONTEN

NETSCAPE KOMPOSA
AS BILONG WOKSAP

Internet nau i kamap wanpel rot bilong salim toktok na kisim toktok na nuis em planti ol NGO lain ol i yusim. Cos bilong em i daun liklik na tu toktok insait long internet i ken igo long olgeta hap giraun na insait long wan wan kantri.

Tasol planti ol NGO lain ol ino save long yusim dispela teknologi long halivim ol long wok bilong ol . Olsem na nau NANGO – PNG wantaim International Development Research Centre (IDRC) na Information and Communication Sciennce (ICS) i wokim dispela woksap long kirapim tingting bilong ol man meri long dispela teknologi

Nau dispela woksap yupela i kam long em em bilong lainim yu long bai you yet ken wokim na lukautin web pesbilong yu. Dispela mipela i wokim wantaim ww.ngo.org.pg – em wanpela halivim bilong ol PNG NGO i ken yusim Internet wantaim training an fri ples where NGO bilong PNG i ken ol putim web pes bilong ol. Dispela training bai i kisim inap faifpela dei. Bihain long dispela training bai yupela wanwan i redi long putim websait bilong yupela yet online.

Dispela buk i bin kamap long poromanim namba tu Internet Woksap em NANGO- PNG , ICS , PAN ASIA Networking na IDRC i ronim long Oktoba long dei 18 igo long 23 long 1999 . Dispela em i namba wan kain buk olsem long PNG olsem na sapos yu gat smpela komplen o halivim toktok long dispela buk salim tok igo long Krishan Jayatunge long e-mailadres Kro@global.net.pg hariap tru.

Krishan Jayatunge i bin putim wantain ol toktok na i raitim dispela buk.

NANGO – PNG
P.O. Box 434
University
N.C.D 134
PAPUA NEW GUINEA

Tel: +(675) 323 0863 / 32309758
Fax: +(675) 323 0863

email:  nango@global.net.pg

kro@global.net.pg

Liklik Stori Bilong Internet

Internet em i nem i karamapim olgeta komputa long wan wan haus na opis insait long olgeta kantri we igat koneksen igo long ol arapela komputa. Dispela koneksen i bungim olgeta komputa wantaim we ol i ken salim tok na kisim toktok na nuis long ol arapela komputa. Insait long internet ol lain i laik long putin tok save, givim infomasin em ol i ken putim long web sait bilong ol. Wan wan bilong ol dispela web sait igat adres bilong ol yet ol i kolim URL – Universal Resource Locater. Insait long web pes tu ol lain i save putim linka we sapos yu makim na presim baten em inap linkim yu long wanan dispela URL adres istap insait long dispela linka.

Dispela pawa insait long internet long bungim wantaim ol wan wan web pes em i givim long internet dispela esi wei long painim infomasin. Bai yu no ken hat long bihainin lain insait long lista long painim infomasin wanem yu laik makim long em bai yu ken makim tasol.

Long pinis bilong dispela woksap bai yupela putim sampela web pes long tambolo long web pes bilong yu em ol lain i ken makim na go stret long dispela web pes insait long web sait bilong yu o long autsait long web pes bilong ol sampela lain.

Ol web pes em yupela i wokim iken igat wanem infomasin na piksa yu laik putim tasol em yu bai i raitm long HTML ( Hyper -Text Mark Up LanguageEm wanpela pomat bilong rait em komputa i ken tanim igo long masin toktok em yet i sawe )

Bipo ol em ol dispela web pes ol sawe raitim tes tasol. Nau igat ol komputa i ken 7larim yu long wokim web pes long esi wei bikos ol igat edita (WYSWYG) (What You See Is What You Get) Em olsem Wanem yu lukim em dispela yu ken kisim. . Ol sampela lain i lukim olsem dispela em i esi wei long wokim pes tasol ol i sawe pulapim web pes bilong ol wantaim planti infomasin tru na ino luk gut. Sapos yu putim planti infomasin em iken kisim longpela taim long daunlod na ol lain iken les long wet longpela taim na ol igo long sampela arapela web sait

{ Diagram of a network}

Em nau dispela nem web i bin kamap long makim dispela olgeta linka igo ikam

Piksa bilong koneksen igo ikam i luk olsem banis bilong spida ol i kolim long web long tok Inglis

Ol Komputa i ken salim tok igo ikam na kisim tok tu igo i kam long any komputa.

Lukluk Painim Ensin na Het Tok

Wanem em Lukluk Painim Ensin

Long kamap bilong Internet ol planti man na meri i luk save olsem bai igat planti moa infomasin istap insai long dispela netwok. Olsem na ol i bungim wantaim ol infomasin we bai ol lain i ken painim na ol dispela wantaim bung wantaim infomasin i kamap olsem sait ol i kolim search engine o long tok pisin yumi ken kolim ol olsem Lukluk Painim Ensin. Dispela ol Lukluk Painim Ensin wok bilong

ol em long halivim ol lain i laik painim infomasin long givim esi wei long painim infomasin.

Bilong Wanem Em I Gutpela Long Yusim Lukluk Painim Ensin.

Internet em i bikpela netwok tru igat planti planti milion web pes igat ol kain kain infomasin long ol. Sapos yu laik painim infomasin na yu ting olsem bai yu ken lukluk long olgeta dispela wan wan pes em bai yu ino inap stret igat kain taim olsem. lOng halivim dispela ol painim ensin em ol ibin wokim long halivim ol lain i laik painim infomasin.

Tu ol lain i save wokim ol web pes bilong ol yet em i isi we long soim ol sampela lain long web pes bilong ol. Taim ol i regista wantaim ol papinim ensin em bai isi long Lukluk Painim Ensin i bungim web pes bilong ol aninit long het tok we i isi long ol lain iken painim.

Bai Yu Usim Lukluk Painim Ensin Olsem Wanem

Long Painim Infomasin

Long painim ol sait we igat infomasin yu laikim igat ples we yu ken taipim tes bilong wanem het tok o ki tok. Sapos yu makim long Lukluk Painim Ensin igo painim taim yu taipim tok 'Submit' Lukluk Painim Ensin bai in kisim dispela tok na bai igo painim olgeta web pes igat informasin em dispela het tok o ki tok i makim

I olsem sapos yu laik painim ol web sait igat toktok bilong "Bettlenut, buia PNG "Papua New Guinea" yu ken taipim ol dispela nem igo long spes insait long bokis. Taim yu presim "Search " Lukluk Painim Ensin bai bungim olgeta web sait adres igat infomasin long Buai na long Papua New Guinea Dispela lista we igat ol dispela adres i ken kamap longpela tru olsem na i moa beta sapos het tok yu makim i klostu long mining bilong infomasin yu painim. Tu sapos lista i longpela tumas em adres bilong web sait igat infomasin klostu long mining bilong toktok yu painim long em bai istap antap long lista na ol ino gat mining long dispela het tok bai istap tambolo.

Long Wokim Web Pes

Ol dispela lain i tok olsem i moa beta yu mas putim web sait bilong yu wantaim wanpela papinim ensin Long wokim dispela yu ken regista na putim URL adres bilong yu wantain wanpela Lukluk Painim Ensin. Ol lain i papa long ol Lukluk Painim Ensin i sawe larim wanpela web sait long ol lain i laik regita wantaim ol long usim. Ol i putim ol asikim we yu ken bekim na dispela bai i givim infomasin long ol long dispela web sait bilong yu.

Ol yet bai sekim web sait bilong you na insait long sampela wik em bai ol i putim web sait adres igo insait long Lukluk Painim Ensin bilong ol.

Long mekim web sait bilong i kamap klia i gutpela sapos yu putim meta tagMeta tag i makim wanem het tok em yu putim long soim rot igo long infomasin istap insait long web pes bilong yu.

Ol dispela meta tag bai i kamap olsem ol sign tasol long web pes bilong. Long nau bai yumi ino ken tok tok tumas long dispela meta tag. Tasol yu mas sawe long wok bilong em olsem lista bilong ol het tok em yu iet i makim long web pes bilong yu.

(Diagram of "Add a page link for an Altavista search )

Ol Kain Kain Lukluk Painim Ensin

Igat tripela kain Lukluk Painim Ensin: Ol dispela ensin i save painim infomasin aninit long As tok,tok narapela i save painim infomasin aninit long het tok na narapela moa i save painim infomasin aninit long mining bilong toktok

Ensin Bilong Painim As Tok

Dispela kain ensin bai i kisim dispela toktok yu painim long en na bai i sikelim dispela toktotk igo long wan wan as tok bilong dispela toktok.

Wanpela bilong dispela kain ensin em ol i kolim Yahoo ( yu ken painim long www.yahoo.com) I olsem sapos yu laik painim infomasin long ol radio station insait long PNG em bai painim infomasin aninit long nuis na media –region – Papua New Guinea – Radio, olgeta dispela toktok

Ensin Bilong Painim Het Tok

Insait long internet em planti bilong ol Lukluk Painim Ensin em bilong het tok, Bai ol igat askim long ol het tok an bai ol i painim database em igat ol dispel het tok. Wanpela Lukluk Painim Ensin ol kolim Altavista (www.altavista.com) em igat gutpela long painim infomasin aninit long het tok. I olsem sapos yu laik painim infomasin long bordkas longTok Pisin yu ken taipim dispela ol tok: PNG, Radio Pidgin na bai ensin i givim yu address bilong Yumi FM.( diagram showing Altavista window)

Ensin Bilong Painim Ol Mining Bilong Toktok

Dispela Lukluk Painim Ensin i klostu liklik olsem het tok Lukluk Painim Ensin. Tasol i wokim liklik wok moa we wem i kisim het tok na em igo painim samplea moa toktok i gat wankain mining na bihain bai i givim yu infomasin long dispela toktok. Wanpela kain eensin olsem em ol i kolim Excite ( www.excite.com). Sapos yu taipim ol het tok olsem PNG, Radio, na Pidgin dispela ensin bai i givim adres bilong ol arapela borkas station long Pacific long het tok Pidgin na PNG ( Diagram of Excite window)

Long kisim moa halivim long painim infomasin lukim Appendix 1

Long Savim Wok na Putim Bukmak

Taim yu putim bukmark em olsem yu makim dispela adres long URL na em i ken stap long Bookmark insait long komputa bilong yu. dispela i mekim isi long yu long painim ken dispela adres sapos ken.

Long putim bukmak bihainim dispela toktok:

1)Painim dispela web sait em yu laik makim

2) Presim baten antap long piksa bilong bukmark long toolbox long

komputa bilong yu.

3) Putim kesa antap long "Add Bookmark" na presim baten

( Diagram showing the Bookmark on the menu Bar)

Ples we Buk mak istap

Long usim bukmak bihainim dispela toktok

1) Putim kesa antap long Bookmak piksa

2) Putim kesa bihainim lista igo long sait yu laikim.

3) Putim kesa antap long dispela na presim baten – bai i kisim yu igo long dispela sait.

Long Stretim ol Bukmak

Taim yu yusim komputa long time liklik em bai yu putim planti bukmak na lista bilong bumak i ken kamap longpela tru, Dispela i ken makim hat long yu olsem na i moa beta sapos yu skelim ol igo insait long ol polda

Long wokim nupela polda

1) Presim baten antap long piksa bilong bukmak

2)Presim baten ken antap long "edit bookmark"

3) Presim baten antap long "New Folder"

4) Raitim nem bilong polda

Long movim Bukmak igo long narapela hap

1) Presimm baten antap long piksa bilong bukmak

2) Presim baten ken antap long "edit bookmark"

3)Painin dispela buk mak em yu laik movim

4) Pulim dispela bukmak igo long nupela hap em yu laik putim long em.

(Long pulim putim pinga bilong yu antap long baten. Presim igo daun na holim olsem na movim ( diagram illustrating this.)

Long opim bukmak insait long polda

1) Presim baten antap long piksa bilong bukmak

2) Painim dispela polda em igat bukmak yu laik insait long em na presim baten

antap long em.

3) Makim bukmak

4) Presim baten antap long dispela bukmak na bai i kisim yu igo long dispela sait.

Long savim web pes

Taim yu stap insait long web pes yu ken savim dispela pes bai i isi long yu go bak long dispela pes na yu no inap long westim taim long igo online

Dispela i ken savim cos sapos web pes igat planti tes bai yu ino ken kisim longpela

Yu ken daunlodim pes na savim long had draiv, rausim koneksen na bihain yu ken ritim ol dispela pes long wanem taim yu laik.

Long savim Web Pes

1) Painim web sait em yu laikim

2) Wetim olgeta pes i lod pastaim

3) Presim baten antap long menu bar na makim "Save as"

4) Makim long wanem ap yu laik savim dispela

5) Givim nem long file

6) Savim

Long dispela bai yu savim tes tasol ino inap long sevim piksa.

Long Sevim Piksa (PC)Bihainim Dispela Toktok

  1. Movim mouse pointer igo long piksa yu laikim na presim right han baten long

mouse

2) Presim baten antap long long save insait long File Menu

3) Makim ples insait long ol komputa file we yu laik savim dispela wok

4) Givim nem long file na savim

Long opim dispela web pes or piksa yu sevim

1) Painim dispela file long program Windows Explorer

2) Presim baten tupela taim long file long opim

3) Dispela program bilong opim dispela file bai i oim.

o sapos yu laik yu ken

1)igo insait long Netscape Navigator

2) Go long "Open" long :"File Menu"

3. Taim dispela windua bilong "Open Page" i kamap makim "Choose File" na

painim file yu laikim long en.

4) Makim "open" na bihain ken makim "Open Page" windua

( Diagram bilong dispela)

Model Bilong Websait

Web sait em kamap long planti planti web pes we ol i bung wantaim long wanpela as tok. I olsem wanpela NGO web sait i ken igat

Long wanpela web sait i ken igat pes iigat indes, or home pes, narapela i ken igat infomasin long structure bilong organization bilong ol dispela lain

Indes o home pes em i key pes long dispela sait. Em i nambawan pes ol lain bai i lukim olsem na i mas i gat gutpela stail long mekim ol lain i laik long lukluk dispela pes. Kain infomasin long dispela pes i mas mekim ol lain i save long wanem kain infomasin istap long dispela sait na i mas igat linka igo long ol arapela pes. Ol arapela pes i ken igat mao infomasin long NGO na wok bilong dispela NGO na tu ol dispelaa pes imas igat infomasin na linka igo long ol arapela pes insait long dispela sait na long ol outsait sait tu na imas igat linka igo bek long hom pes tu.

Skelim infomasin igo liklik

I gutpela sapos yu gat Konten pes we I ken soim wanem kain infomasin istap long wanem pes. Insait long Konten yu ken skelim dispela infomasin igo liklik na patim insait long sotpela sapta. Sapos sapta I sot em bai I hariap long daunlod.

Sapos yu gat wanpela liklik buk pinis we yu bin lainim infomasin long ol het tok olsem

1. Pes bilong halivim bilong kirapim prosek

  1. Pes bilong wok bilong kisim na salim infomasin
  2. Pes bilong kirapim tingting na laik long wok em NGO bilong yu i mekim

4. Hompes na adres pes

Planti ol sampela Web Sait isawe igat linka igo long ol sampela wankain sait olsem bilong ol.

Taim dispela Web Sait em yu statim wok long em ikamap bilongemi gutpela sapos yu putim Ginha long wanpela pes insait long Web Sait bilong yu igo long narapela pes insait long Web Sait bilong yu yet we igat infomasin long kain wok bilong kirapim tingting and laik long wok em NGO bilong yu I bin wokim.

Long link igo long narapela pes yu ken putim ol piksa tasol long kain wok olsem NGO bilong yu I bin mekim. Dispela kian em I wanpela gutpela wei long statim Web Sait bilong NGO bilong yu.

Mep bilong sait

Taim yu disainim Web Sait bilong yu em I gutpela sapos yu mekim tu map bilong web sait.

Long wokim mep behinim dispela lain toktok:-

Long namel long pes drawim raun sekol long makim hompes bilong yu.

Drawin lain long dispela hom pes igo long wan wan sab pes.

Long pinis bilong ol dispela lain drawim wan wan lik lik raun sekol makim ol dispela sab pes.

Sapos ol dispela sab pes igat moa sab pes orait drawim ol lain long ol dispela sab pes igo long ol dispela sab pes ken na drawim wan wan sekol makim ol. Wokim olsem long olgeta sab pes igo inap olgeta istap long mep.

Olgeta dispela lain yu drawim imas igat ol liklik mak bilong sta long lain long makim olsem ol dispela lain in linka

Taim yu pinism map I makim olgeta linka istap insait long Web Sait bilong yu orait yu ken makim ol kros linka na linka igo autsait long arapela web sait.

Netsape komunikata I olsem tul bilong disainim Web Pes.

Insait long Netscape Komunikata igat kain kain program bilong wokim disain em ol I bungim wantaim. Ol I ken wok wan wan or wok bung wantaim long mekim dispela tul packet I wok gut moa.

Ol program istap insait em:-

Navigeta - dispela em internet brausa. Wok bilong em long tanim HTML bai yu ken lukim gut

Mesenja - em e-mail

Komposa - dispela em edita bilong Netsape long mekim isi long desainim Web Sait. Maski sapos yu no sawe long HTML.

Kivung - dispela program is bilong larim yu long istap insait long nius grup

Long skul bilong dispela wok sap em bai yumi lukluk long Navigata na Komposa.

Long igo insait long ol Program

Long igo insait long wanem program yu laik em putim baten antap long wanem piksa I makim dispela program na presim baten antap long em. Em bai I statim Navigata.

Long pes bilong Komputa bai yu ken lukim long tambolo long rait han em popela (4) piksa. Ol dispela piksa em makim program yumi toktok pinis long em. Taim yu praisim baten antap long wanem piksa, em makim program yu laik bai I opim dispela program.

Sapos yu laik i go insait long wanpela bilonh ol dispela program, putim kesa

antap long piksa na presim baten.

Netscape Komposa

Netscape Komunicata em I program we I soim samting em yu lukim long pesbilong komputa WYSIWYG long tok Inglis em I sanap makim tok "What You See IS What You Get" em olsem Wanem Samting Yu Lukim Em Dispela Bilong Yu Kisim.

I olsem, insait long komputa kain toktok em I sawe wok wantaim em ol sain toktok o sain masin I ken wok wantaim. Netscape Komunicata em I program we tanim ol dispela sain tok na I kamapim olsem tok sain em yumi save long en.

Olsem na em I isi tru long wok wantaim Netscape maski sapos yu no sawe long HTML em tok sain bilong komputa.

Em is wok olsem wod prosea olsem microsoftf word tasol igat narakain namel program. I gat tupela kain tul box. Wanpela em bilong pomat na narapela em bilong komposim.

Wanem ol Samting bilong wok wantaim.

Tes

Tes or rait em I namba wan samting bilong wokim Web Sait. Ol lain I sawe ritim tes na kisim tok sawe long wanem kain infomasin istap. Tu tes em I isi long kamap hariap long pes bilong komputa na taim ol lain I ritim piksa I ken kamap isi bihain. Em tu I isi long daunlod hariap tasol piksa isawe kam isi isi tumas. Tes tu ino sawe kisim plant oper insait long memori bilong komputa.

Long ol het tok I gutpela long putim Tes maski long ol piksa. Bai I ken kamap kwik long pes bilong komputa. Sapos piksa em bai I kisim longpela taim long kamap long pes bilong komputa na ol lain bai I les na I lusim igo.

Pon or stail bilong rait

Igat tripela kain stail rait istap long dispela program. I moa gut long yusim dispela. Sapos yu laik makim ol sampela kain ino stap nogut I bagarapim rait taim I kamap long pes bilong komputa.

Pomat

Dispela pomat igat plant sait long mekim rait or tes I luk gut. Yu ken senisim sais bilong wanwan rait yu ken putim kala or mekim rait isi I kamap strong or yu ken putim lain aninit long rait or mekim rait I slip long sait. Long ol rait tu yu ken putim mak o namba long lista.

Yu ken makim stail ko pomat na rait o taim yu rait pinis na yu laik senisim yu ken makim dispela lain rait na bihain makim kain stail pomat yu lakim na bai dispela lain tasol bai I senis.

Piksa

Ol piksa I sawe givim laip long Web pes. Tasol sapos planti tumas piksa em bai I kisim longpela taim long kamap long pes bilong komputa na ol lain bai I les long wet.

Long helivim yu long putim piksa I gutpela long bihainim kain tingting long mekim sais bilong piksa I liklik na ino ken putim planti tumas. Ol piksa is kamap long internet I sawe kamap long tupela kain stail pomat. em JPEC na GIF.

Ol JPEG piksa is kisim planti kala na ol lain I sawe yusim dispela taim ol I laik soim piksa ol kala foto. Sapos yu ken lukim piksa klia long GIF I gutpela long yusim dispela. GIF isawe kompsasim gut olsem GIF.

Kompresin bilong JPEG em ol I makim long I igo long 10. I em I kompres liklik na 10 em I kompres bikpela. Taim kompres I bikpela tumas em I sawe bagarapim luk bilong piksa. I gutpela olsem yu mas preview pastaim or lukim liklik piksa bilong dispela piksa na yu ken makim o lusim. Igat "paint" program we yu ken wokim kompresin insait long Adobe Photoshop or Cere 1 Photopaint.

Kompresim long GIF em I sawe rausim ol plant kala inap long 256 kala igo long tupela tasol. Ol foto isawe luk gut long 256 kala olsem na gutpela sapos yu larim long dispela bihain yu lukluk long JPEG.

Tu long rausim kala dispela GIF pomat I ken poim ol sampela hap we piksa bai ino inap kamap. Sapos yu laik disanim wanpela piksa antap long narapela dispela GIF I gutpela long kain wok olsem.

Long dispela long GIF tu igat we bilong mekim piksa I move. Tasol skul bilong dispela yumi ino inap kisim long dispela kos.

Long Putim Piksa Insait long Pes.

  1. Presim Baten antap long liklik piksa bilong Imis.
  2. Makim piksa yu laikim taim yu presim baten antap long "Choose File".
  3. Makim long wanem hap yu laik putim piksa.
  4. Presim baten antap long "Ok".

Linka igo long mak.

  1. Makim dispela tes or piksa (nem bilong sapta long antap bilong pes).
  2. Presim baten antap long liklik piksa long komposisin tul box.
  3. Ino kenmakim pail presim baten antap long nem bilong dispela mak insait long bokis aninit long em.
  4. Presim baten antap long "Ok".

Baksait Piksa

Olgeta web pes isawe igat baksait piksa. Sapos yu man/meri bilong disait yu no makim em bai I kamap olsem wait or grae. Ol baksait piksa iken pulap wantaim ol piksa or bai I kala nating tasol.

Long makim kain kala bilong baksait piksa.

  1. Presim baten antap long pomat long menu.
  2. Long dispelamenu bai I kamap makim pes "kala na propeti" long tambolo long disala lista.
  3. Wanpeal liklik bokis bai k kampa. Makim "kala na bekgraun" na presim baten antap long dispela.
  4. Long bokis igat kainkain kala bai I kamap na makim kala bilong yu.
  5. Y ken lukim liklik piksa bilong kala yu makim.
  6. Sapos yu no laikim yu ken penisim igo inap long laik bilong yu.
  7. Presim baten antap long "Ok".

Linka na taget (mak)

Ol linka insait long Webpes I sawe mekim wok. Ol lain I ken lukluk na makim wanem ol I laik presin baten atap long dispela na bai I kisim ol I go long dispela webpes we igat infomesin ol I makim. Igat tupela kain linka. Piksa linka na Tes linka.

Tes linka bai I kamap olsem tes igat lain aninit long em na I gat narapela kala. Taim yu putim mak bilong baten astap long en bai yu lukim em I penis igo olsem piksa bilong wanpela hand mak.

Long putim linka insait

  1. Makim tes or piksa
  2. Presim baten antap long piksa bilong linka istap long Komposipin Tul bokis.
  3. Makim pail yu laik lukim
  4. Presim "OK" baten.

Taget (mak) tu ol I sawe kolim anga long em. Dispela I halivim ol cesaina long putim ol linka insaitlong web pes. Sapos yu gat tes I longpela tumas yu ken skelim igo liklik long wan wan lukluk sapta na mekim taget (mak) long ol dispela sapta. Em bai isi long putim linka long ol dispela sapta na ol lain I ken kalap igo long wanem sapta ol I laik.

Long putim Taget (mak)

  1. Makim tes or pika yu laik makim olsem taget o tu ol sapta het tok.
  2. Presim baten antap long piksa bilong taget (mak) insait long komposisin tul bokis.
  3. Given nem long taget (mak).
  4. Presim baten long "OK".

Baksait bilong pes

Olgeta web pes imas igat baksit pes. Sapos yu o disaina in ni makim em bai ikamap ol waite o grei kala. Sapos yu ting ol lain i sawe lukluk long ol web pes isave laikim ol piksa o kala tasol, oriat yu ken putim dipsela kain

Long putim kala long baksait bilong pes.

  1. Bihainim dispela toktok long 1 igo long 3 long putim menu we bai yu ken makim kala na biksait pes.
  2. Presim baten antap long "Choose Image" istap tambolo liklik long nupela pes windo is kamap.
  3. Makim piksa em yu laikim.
  4. Presim baten antap long "Apply" baten.
  5. Sapos, piksa I fit gut na yulaikim orait presim baten antap long "OK".
Dispela em bilong makim kain tes na kala yu laik yusim

Dispela em bilong yu makim kain piksa yu laik putim long baksait pes

Dispela em sapos yu laik yusim kala ol i makim pinis long em.

Lista Tablo

Long wok wantaim tablo em I isi insait long web pes. Tablo insiat long web pes I sem olsem insait long Word Processer Program.

Yu ken putim ol tes na piksa long lain I stret. Insait long HTML yu ken putim kain kain sais. Dispela I gutpela long ol lain I usim ol wanpela brausa igat kain kain sais.

Long putim Tablo

  1. Presim baten antap long tablo piksa insait long komposisin menu.
  2. Makim namba bilong ro na kolom.
  3. Makim ol arapela stail yu laikim insait long tablo olsem boda kain olsem.
  4. Presim baten antap long "OK".

Long putim ol piksa or tes insait long tablo

  1. Putim kesa insait long hap long tablo.
  2. Presim baten.
  3. Putim pika na tes long laik bilong yu.

Long stretim o pomatim tablo

  1. Presim baten antap long "Format" long menu bar.
  2. Presim baten antap long "Tablo Properties".
  3. Stretim tablo long laik.
  4. Pinis orait presim "OK" baten.

Long putim nupela sels (row or kolom)

  1. Presim rait han baten bilongkesa.
  2. Putim kesa antap long "Insert".
  3. Makim laik bilong yu long tablo, row, kolom or sel.

Piksa o Imis

Yumi bin toktok liklik pinis long ol piksa o imis. Tasol long kampim gutpela piksa yumi mas toktok moa long dispela. Ol piksa o imis I ken mekimweb pes bilong yu I kamap gutpela o nogat I ken blokim web pes bilong yu bai ino ken kamap gutpela.

Piksa imas makim toktok

Sampela piksa yu mangal long ol I luk naispela tasol ino makim toktok yu laik mekim. Moa beta long yu putim piksa igat mining klostu long toktok o stori yu raitim. Sapos yu putim ol narapela narapela kain piksa ol lain I lukluk long web pes bilong yu bai I paol long wanem kain stori stret yu laik mekim.

Pika imas liklik sais.

Liklik piksa o imis file yu yet ken wokim insait longJPEG na GIF kompresen tain yu makim rait DPI na tu yu yet lukim na makim sais. Yu mas mekim dispela pastaim orait bihain yu putim piksa o imis long web pes bilong yu.

Kompresen – JPEG

Yu ken komprasim JPEG piksa insait long Paint program isave larim yu long salim GIF. Taim piksa I redi yu ken makim "Save as" na makim JPEG na wanpela windua bilong kompresen bai I kamap.

Bai igat slide ruler we yu ken matim skel bilong kompresen. Sapos mak istap long namba 10 em mak bilong liklik kompresen. Piksa bai I kompres liklik tasol na bai I luk gut. Tasol dispela bai I kisim planti spes insait long bikpela file. Sapos yu ting olsem ol lain I lukluk long web pes bilong bai ol I laik long daun lodim dispela piksa orait yu ken wokim dispela.

Sapos mak bilong kompresen istap long o (em makim bikpela komprasen) baipiksa bilong yu em bai ino luk gut tumas na tu piksa bai I liklik tumas. Long dispela sapos yu laik bilasim pes tasol em I orait.

Taim yu apim namba bilong kompresen tupela samting I sawe kamap long piksa. Namba wan em ol I kolim pikselisen (pixeisation). Sapos piksa ino igat inap pikselisasin em pika bai igat olsemkilaut I pasim em. Sapos yu ino laik long lukluk bilong dispela piksa olsem orait yu ken daunim kompresin igo liklik. Olsem bai piksa I kamap moa klia.

Namba tu samting bai I kamap taim yu kompres moa em bai piksa I lik olsem igat ol planti babolnamel long tupela kala insait long piksa.

Sapos yu daunim kompresen and mekim sais bilong piksa igo bikpela bai piksa I kamap klia na ol babol bai ino inap kamap.

Kompresen – GIF

Kompreson insait long GIF em I wok long daunim kala tasol insait long piksa. Sapos igat liklik kala tasol em bai iisilong komputa long mekim liklik file.

GIF kampresen I ken daunim kala bilong piksa igo long 256 kala. Yu ken daunim kala bilong planti piksa na tu mekim isi long komputa long wokim liklik file tasol.

Long mekim wok kompresen imas igat program olsem photoshop long mekim ol GIF file. Insait long photoshop program yu ken presim kesa antap long "Image" long menu na makim "Index colour". Bai igat piksa I kamap olsem (Show diagram). Yu ken makim kala na skelim klia bilong piksa. Dispela I ken bringim sais bilong file I kamap liklik.

Tasal GIF kempresen tu igat ol liklik asua bilong em. Namba wan em ol I kolim posterization. Posterization I kamap sapos yu ino makim planti kala. Dispela tu I ken kamapim kain lukuk bilong em yet. Sapos yu les long posterizationi kamap orait makim planti kala. (Lukim piksa long mining bilong dispela) (Show diagram).

Sais yu ken lukim

Inap long yu senisim pais bilong piksa insait long brausa window o long webscape komuniketa tasol dispela ino gutpela tumas olsem na ino ken mekim. Dispela I ken bagarapim lukluk bilong piksa, na tu yu ken westim taim bilong daunlod. I moa gutpela long yu mekim dispela wok insait long program photoshop. Presim kesa antap long menu insait long photoshop na makim "resize".

Lukluk painim long Internet. Igat tripela we bilong lukluk painim em – long as tok direktori ki toktok na mining bilong toktok!

Lukluk painim wantaim as tok direcktori. Dispela painim em olsem tain yu laik painim buk long rit long haus buk wantaim kot katalok. Yu ken painim buk long nem bilong husatis raitim buk – "Author".

Yu ken painim buk insait long ol kat igat het tok o titlebilong buk. Yu ken painim buk long as tok bilong buk o "subject".

I olsem sapos yu laik wokim hom pes bilong yu long web na yu ino save long HTML o long wokim piksa file o yu no save long postim pes igolong web. Orait yu ken painim haliim toktokbilong olgeta dispela wok insait long as tok bilong Web Publishing.

Yu ken painim dispela long Web direktori olsem Yahoo. Yahoo em I olsem as tok direktori we I gat planti han igo ikan long ol arapela as tok. Yahoo katalok igat potinpela (14) bikpela toktok olsem Arts Business and Economy, Computers and Internet, Education Entertainment Government, Health, News Recreation Reference Regional Science Social’ Science’ Society’ and Culture. Aninit long ol wanwan bikpela toktok igat lista bilong ol arapela toktok igat as tok igo bek long dispela bikpela toktok. I gat moa lista bilong ol plant liklik toktok igo igo long tok iken kamapim mining long wanpela het tok tasol yu ken bihainin dispela tok igo antap long dispela bikpela as tok is karamapim olgeta.

I olsem sapos yu laik long painim halivim toktok long "Web Page publishing" long Yahoo. Yu makim bikpela as tok Computers and Internet. Aninit long dispela yu bai painim narapela het tok World Wide Web. Taim yu presim kesa antap long dispela bai yu bainim narapela moa lista wantaim ol arapela het tok olsem: Web Page Authority (GI Scripting, Java, HTML, PageDesign,Tutorials. Taim yu makim wanpela bilong ol em bai ol dispela WebPes igat toktoklong dispela het tok stret bai I kamap.

Nau igat planti ol lukluk painim insin I putim web direktori igo insait long web sait bilong ol long halivim ol lain long painim infomasin. Olsem Excile, Infoseek, Lycos na Alta Vista. Nau ol I kamap olsem Web bung ples we ol lain I ken painim infomasin long planti samting o ol I ken salim e-mail o t ol arapela lain.

Lukluk painim wantaim ki toktok

Planti lain I save yusim dispela lukluk painim wantaim ki toktok. Planti lukluk paiinim ensin I save painim toktok wantaim ki toktok.

Ol lukluk painim ensin yet I ken kamapim ki toktok b ilong ol tes istap long wanwan web pes sapos ol lain I raitim ino makim ol ki toktok long meta taps. Taim lukluk painim ensin yeti makim ki toktok em I save makim ol dispela toktok I kamap pastaim long antap long web pes na ol dispela I save kamap planti taim insait long tes long dispela Web pes.

Ol sampela I save makim olgeta toktok na putim long lista index. Sampela I save makim het tok na ol liklik het tok insait long pes na tu makim toktok em I ken lainkim yu igo long ol arapela sait. Lycos is save mekim olsem na tu I save makim olgeta toktok I kamap long lain I go long 20 long pes na 100 moa toktok I kamap planti taim insait long tes.

Infoseek is save makim olget toktok ikamp insait long tes na larim ol tok olsem "a" "an" "the" "is" "and", "or" na "www". Hotbot tu is save mekim olsem. Alta Vista I save makim olgeta wantain ol dispela stop wod olsem "a", "an", and etc. Sampela lukluk painim ensin I save luk save long kapital letter na sampela ino save luk save long dispela.

Asua bilong lukluk painim wantaim ki toktok

Igat asua I kamap taim igat tok I gat sem spell tasol igat narapela meaning olsem hard cider, a hard stone, a hard exam na hard drive.

Taim yu painim em planti toktok igat narapela mining I ken kamap. Sampela lukluk painim ensin I save kamapim asua long ol toktok irat sem spell long ol stat bilong toktok na igat sampela moa leta olsem "big" na "bigger" or "dish" na "dish" na "dishes". Em bai hat moa long painim olgeta web pes igat toktok igat sem mining tasol pell I arapela kain liklik.

Tu ol lukluk painim ensin ino nap long soimrot igolong infomasin igat sem mining na igat narapela ki toktok wantain sem mining. Olsem "heart disease" na "cardiac" bai ino nap kamap wantaim sapos yu yusim key word "heart" tasol.

Lukluk painim wantaim mining bilong toktok

Ol lukluk painim ensin I wokim dispela wok I save kisim dispela toktok yu givimlongollong painim na I save taim long painim. Em wanem mining bilong dispela toktok. Ol bai painim ol dispela infomasin em toktok long mining bilong dispela toktok.

Excile em wanpela lukluk painim ensin an I save painim mining bilong toktok.

Ol I kolim dispela kain panim olsem Clustering or ol toktok I save bung raunim dispela mining. Olsem sapos yu laik painim infomasinlong "heart" na igat sampela toktok olsem "blood" "coronag" "lung" "artery", kamap klostu long dispela ‘toktok’ em lukluk painim ensin bai I soim yu igo long pes igat informasin long ol sik bilong "heart". Tasol sapos dispela tok "heart", kamap insait long ol sampela toktok olsem"love", "flower", "Candy" em bai soim yu igo long Web pes igat informasin long "Romance".

Olsem na I moa gutpela long taim yu laik painim infomasin long wanpela hap toktok yu mas putim tu ol planti arapela toktok long strongim mining bilong dispela toktok.

Skelim gut lukluk painim toktok

Planti sait (Web Sait) igat tupela kain lukluk painim – basic na refined. Insait long basic lukluk painim em wanpela toktok tasol bai lukluk painim ensin I yusim. Em I ken hat tru long painim infomasin long dispela kain basic painim.

Long refine painim I gat sampela we long mekim dispela na ol wanwan lukluk painim ensin igat we bilong el yet. Long sampela em bai I larim yu long painim moa toktok yu laikim infomasin long em. Long sampela em bai I larim yu long rausim ol arapela toktok we iken painim mining bilong dispela toktok em yu painim infomasin long em. Sampela bai I larim yu long makim ol lain toktok o nem tru or wanwan toktok istap klostu long dispela toktok em yu laik painim infomasin long em.

Boolean lukluk painim

Ol planti lukluk painim ensin bai I larim yu long yusim Boolean operata long skelim gut o refinim painim bilong yu. Boolean operata em – AND, OR, NOT na ol mak bilong tok klostu olsem WEAR and FOLLOWED BY.

Boolean AND

Em I olsem olgeta toktok yu makim long painim imas kamap wantaim sapos yu painim infomasin long "heart attack" em yu mas putim painim toktok olsem "heart" AND "attack".

Boolean OR

Em I olsem wanpela bilong ol dispela tupela toktok yu laik painim infomasin long em iken stap, nogat tupela wantaim I mas stap. Olsem bronchitis, acute OR chronic.

Boolean NOT

Em I olsem wanpela bilong ol dispela tupela toktok yu putim ino ken istap. Olsemnirjana AND Buddism, NOT Cobain.

I no Boolean + na –

Sampela lukluk pinim ensin I yusim + na – long bungim tupela toktok na long makim toktok we bai ino ken stap.

Phrase o lain toktok

Ol dispela lukluk painim ensin I larim yu long painim lain toktok I save laik bai yu putim lain toktok insait long quotation mak "space the final frontier".

Kapital

Long painim nem bilong ol Ples o nem bilong ol man, o kampani em yu mas yusin Kapital long first leta. Tasol long Inglis tok igat planti tumas nem bilong ol man igat arapela mining tu. Olsem Bill, bill, Gates, gates, Oracle, oracle etc.

Olgeta lukluk painim ensin igat we bilong ol yet long painim infomasin. Yu yet ken painim out long Help file bilong ol taim yu preketis.

Liklik toktok long ol lukluk painim ensin.

Yahoo (www.yahoo.com ) I olsem direktori bilong ol as tok. Em I traim long katalogim na stretim olgeta infomasin insait long Web. Traim na painim wanpela toktok na bai yu ken lukim we dispela toktok istap insait long bikpela moa as tok.

Sapos Yahoo ino inap painim em bai postim askim bilong yu igo long poroman bilongem. Inktomi long painim askim bilong yu long indes bilong em. Yahoo sait igat planti moa arapela wok bilong em. Em igat lista bilong ol planti bisnis. Yu ken igat salim na bekim tok – Chat igat personal brodcas pes and infomasin bilong ol bikpela hap ples.

Excite (www.excite.com em ensin bilong painim mining bilong painim mining bilong toktok. Askim yu givim em bai painim mining bilong dispela askim na bai I soim infomasin I toktok long mining bilong dispela askim. Excite tu olsem Yahoo na Infoseck ol womin ol planti arapela wok tu. Excite nau igat Web Publishing na igat bikpela Web direcktori na I ken larim yu long yu long igat "Personal Page" o pes bilong yu yet we yu ken makim ol kain infomasin yu laik long stap long em.

AltaVista (www.altavista.com ) em I wanpela strongpela lukluk painim ensin bilong ki toktok. Em tu I ken larim yu long painim ol lain toktok insait long quotation mak olsem "health care facilities" o "Bill Gates". Tu em igat we bilong skelim gut askim bilong yu. Em I bikpela na I save wok hariap tru na planti ol lain I save laik wok wantaim em.

Lycos tu I bikpela isave wokim planti kain moa wok na I kamap moa olsem Yahoo. Em I wok olsem Web direktori na lukluk painim ensin tu. Linka bilong em igo long Road Map isave wokim piksa bilong map long address yu askim em.

Infoseek (www.infoseek.com ) igat nupela technology long painim infomasin na I bikpela moa na I haraip tu. Olsem Yahoo Lycos na Excite, Infoseek igat Web direcktori tu.

Webcrawler (www.WebCrawler.com ) em nau I klostu long pinis bilong wanem Excite nau I kisim ples bilong em olsem lukluk painim bilong AOL.

Hotbot (bipo Inktomi) (www.hotbot.com ) em I save hariap tru na igat stail luk bilong em yet. Ol lain bilong PC Computer Magazine I bin skelim wok bilong em na I makim olsem I hariap moa na I save painim (ait infomasin na I abrisim Excite Infoseek na AltaVista. Em I gutpela long ol lain business na professional long yusim.

Diksinari

e-mail author:  Rhonda Eva care/of John.Evans@upng.ac.pg
Papua New Guinea © 2000

Return to top of page





Site Search Engine

Section Directory



Tok Pisin